[CẢNH BÁO] Xơ vữa động mạch – Mối nguy hiểm khó lường

Cách nhìn mới đầy đủ về xơ vữa động mạch.

Xơ vữa động mạch là bệnh thường gặp ở người cao tuổi, nhưng hiện nay đang có tỉ lệ gia tăng nhiều hơn ở người trẻ do chế độ ăn uống, sinh hoạt.

Hiểu đúng về bệnh xơ vữa động mạch sẽ giúp ngăn chặn, bảo vệ sức khỏe của chính bản thân mình cũng như những người thân yêu.

I. Tổng quan về bệnh xơ vữa động mạch

1. Động mạch là gì?

Động mạch là mạch máu có chức năng dẫn máu từ tim đi đến các cơ quan, đảm bảo nhiệm vụ cung cấp oxy và dinh dưỡng cho tất cả tế bào, giúp duy trì hoạt động sống cho cơ thể. Động mạch chủ là động mạch lớn nhất từ tim sẽ phân ra nhiều động mạch nhỏ hơn và các tiểu động mạch nhỏ hơn nữa len lỏi vào khắp các tổ chức mô.

Động mạch khi bị xơ vữa

2. Xơ vữa động mạch là gì?

Xơ vữa động mạch là một thương tổn của động mạch, thương tổn này gồm hai thành phần là: mảng vữa và tổ chức xơ.

– Nếu chỉ có cặn Lipid mà không có tổ chức xơ phát triển thì gọi là vữa động mạch.

– Nếu chỉ có tổ chức xơ mà không có vữa thì gọi là xơ cứng động mạch.

Xơ vữa động mạch gồm cả hai yếu tố đó. Xơ vữa động mạch có thể xảy ra ở nhiều hệ thống mạch như mạch vành, mạch cảnh, các mạch chi dưới…

Khi các mảng xơ vữa bị bong ra, nó sẽ tạo thành các cục máu đông, các cục máu đông này kết hợp với tình trạng lòng mạch bị hẹp sẵn trước đó do xơ vữa, gây nên tắc mạch, dẫn đến các biến cố tim mạch nguy hiểm.

II. Nguyên nhân hình thành xơ vữa động mạch

Nguyên nhân gây ra xơ vữa động mạch là gì?

Nguyên nhân gây ra xơ vữa động mạch được chia ra thành hai loại:

1. Do huyết động

Tăng huyết áp là yếu tố giữ vai trò quan trọng gây ra xơ vữa động mạch, làm các mảng xơ vữa xuất hiện sớm, thúc đẩy các yếu tố khác như tăng Lipid máu. Tăng huyết áp còn làm cho hiện tượng co mạch nhiều và kéo dài, tạo điều kiện cho các tổn thương xơ vữa động mạch hình thành tại chỗ hay từng vùng.

2. Do chuyển hóa

Cholesterol chính là tác nhân hàng đầu gây nên xơ vữa động mạch do chuyển hóa. Đó là một thành phần của Lipid được sản xuất ở gan cần cho sự sống của con người, giữ vai trò quan trọng trong sự ổn định của màng tế bào, hoạt động của tế bào sợi thần kinh, tham gia vào sản xuất hormon. Bình thường gan vẫn đáp ứng đủ lượng Cholesterol mà cơ thể cần không cần bổ sung thêm từ bên ngoài.

Việc ăn uống không hợp lý nhất là sử dụng quá nhiều mỡ động vật đã làm tăng loại Cholesterol có hại là LDL-Cholesterol (Cholesterol tỷ trọng thấp). Là nguyên nhân dẫn đến hiện nay tỉ lệ người bị xơ vữa động mạch ngày càng sớm hơn so với lứa tuổi thường thấy là người già.

III. Người có nguy cơ cao bị xơ vữa động mạch

1. Người cao tuổi

Trước đây xơ vữa động mạch thường gặp ở người cao tuổi, nguyên do được cho là sau thời gian dài, các thành mạch dần kém bền mất tính đàn hồi bị xơ cứng và chuyển hóa của người già cũng dần bị kém trong đó có sự chuyển hóa của Lipid.

Người có nguy cơ cao mắc xơ vữa động mạch.

2. Người bị tăng Lipid máu

Từ sau năm 1965, khi Fredrickson tách được các Lipoprotein cho đến nay và nhìn nhận xu hướng y học mới. Nguy cơ cao mắc  xơ vữa động mạch khi tăng các chỉ số Triglixerit, LDL-Cholesterol, apoprotein B, apoprotein E giảm các chỉ số HDL-Cholesterol, apoprotein A1, tỉ số apo A1/B.

Những người có chế độ ăn uống không hợp lý, thường dung nạp thêm các Cholesterol xấu từ các nguồn mỡ động vật là đối tượng có nguy cơ cao mắc xơ vữa động mạch.

3. Người bị tăng huyết áp

Có nhận định rằng tăng huyết áp đã làm tăng tính thấm của nội mô. Các chất trong huyết tương qua được lớp nội mô là nhờ các khoảng liên bào. Các Lipoprotein có thể bị giữ lại tạo thành các mảng xơ vữa bám vào thành mạch.

Trên thực nghiệm lâm sàng cũng đã cho thấy tỷ lệ người bị tăng huyết áp thường đi kèm với xơ vữa động mạch có tỉ lệ rất cao.

4. Người nghiện thuốc lá

Nghiện thuốc lá là một trong những yếu tố quan trọng nhất của bệnh sinh xơ vữa động mạch. Các thống kê cho thấy, người hút thuốc lá của tỉ lệ bị mạch vành cao hơn 3 đến 5 lần so với người không hút.

5. Người bị đái tháo đường

Người bị đái tháo đường có nguy cơ gặp phải biến chứng do xơ vữa động mạch nhiều gấp 2 lần người bình thường đặc biệt là biến chứng nhồi máu cơ tim.

6. Người béo phì

Nếu cân nặng vượt quá chi số bình thường 30% thì nguy cơ mắc xơ vữa động mạch và tử vong do xơ vữa động mạch cũng tăng lên. Béo phì làm xơ vữa động mạch xuất hiện sớm hơn so với lứa tuổi thường gặp, thường là trước 50.

7. Stress và nhân cách

Những chấn thương tâm lý, tình trạng lo âu bồn chồn hay dẫn đến những bệnh về tim do thiếu máu cục bộ và đột tử là những biến chứng của xơ vữa động mạch.

8. Yếu tố di truyền

Xơ vữa động mạch xuất hiện sớm có mang tính chất gia đình, nghĩa là trong gia đình có người bị xơ vữa động mạch thì người khác cũng dễ bị hơn so với gia đình không có người bị. Yếu tố được cho là có nguyên nhân vì sự liên quan giữa chế độ ăn, sinh hoạt trong một gia đình là giống nhau hơn, dễ mắc các bệnh nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng Lipid máu. Ngược lại cũng có những gia đình có xu hướng tăng HDL nên làm giảm nguy cơ bị xơ vữa động mạch.

IV. Mức độ nguy hiểm của xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch gây ra rất nhiều biến chứng nguy hiểm đặc biệt ở trên tim và não. Vì các động mạch gần tim thì dễ hình thành các mảng xơ vữa hơn do thường xuyên phải chịu áp lực lớn so các động mạch ở xa. Còn ở não thì các mạch máu thường nhỏ dễ bị tắc nghẽn gây đột tử.

Xơ vữa động mạch có nguy hiểm không?

Một số biến chứng nguy hiểm của xơ vữa động mạch có thể kể đến như sau:

1. Xơ vữa động mạch vành

Cơn đau thắt ngực

Xảy ra khi có một hoạt động gắng sức, đột ngột bị lạnh hoặc xúc cảm mạnh gây ra các cơn đau tức ở vùng ngực phía trên sau xương ức, lan ra phía trong của tay trái, lên cổ, có cảm giác như bị bóp lại và thường kéo dài từ 1-2 phút. Nguyên nhân được cho là do cơ tim bị thiếu oxy thoáng qua do lòng mạch máu bị tắc nghẽn, chít hẹp bởi mảng xơ vữa. Đây là mức độ nhẹ và cũng là dấu hiệu ban đầu để nhận biết bản thân đã bị xơ vữa động mạch.

Nhồi máu cơ tim

Đây là biến chứng nặng nhất trên tim của xơ vữa động mạch. Nguyên nhân cũng giống với cơn đau thắt ngực là xơ vữa động mạch nhưng ở mức độ cao hơn. Gây hoại tử cơ tim và tỉ lệ tử vong cao, có thể cần tiến hành phẫu thuật gấp mới có thể giữ được tính mạng.

Xơ cơ tim

Cơ tim tăng sinh tổ chức liên kết ở cơ tim do xơ vữa động mạch vành. Nguyên nhân là do thiếu tưới máu lâu dài ở cơ tim và hình thành các ổ hoại tử trắng. Triệu chứng thường gặp là khó thở khi gắng sức, tim to, gan to, giảm sức co bóp của cơ tim làm nhịp tim chậm, huyết áp giảm, chóng mặt, nhức đầu.

2. Xơ vữa động mạch não

Thiếu máu cục bộ não

Biểu hiện thường gặp là rối loạn tinh thần, giảm sút quá trình ức chế, tính cách cá nhân phát triển quá mức. Dễ bị bực mình, cáu gắt, rối loạn giấc ngủ, giảm tư duy, tập trung, chậm hiểu và hay quên, nhức đầu, ù tai, chóng mặt, rối loạn tiền đình.

Huyết khối hoại tử tế bào não

Các mảng xơ vữa làm chặn dòng chảy của máu, tạo điều kiện cho các cục máu đông phát triển. Khi các cục máu đông di chuyển đến não là nơi mà có nhiều mạch máu nhỏ làm não bị thiếu cung cấp oxi, hoại tử tế bào não. Gây ra chứng đột tử hoặc nhẹ hơn là liệt, thực vật sau tai biến mạch máu não.

3. Xơ vữa động mạch chi

Hay gặp ở động mạch chi dưới, gây hoại tử mô dẫn đến rụng một bộ phận của chi (thường là các ngón chân). Sau đó, thương tổn có thể để lại sẹo và chi bị teo lại.

V. Xơ vữa động mạch có chữa được không?

Các phương pháp can thiệp ngoại khoa ngày nay như “Nong động mạch ép khối vữa”, “Mở động mạch lấy mảng vữa” đã được nghiên cứu và ứng dụng rất nhiều giúp loại bỏ các mảng xơ vữa. Nhờ đó đã phần nào giảm được nguy cơ gặp phải các biến chứng do xơ vữa động mạch. Tuy nhiên đó chỉ là khi phát hiện ở giai đoạn sớm và hơn nữa, mảng xơ vữa có thể gặp ở bất kỳ đâu trong trong hệ thống động mạch chứ không riêng gì ở tim, nên việc loại bỏ được hết cũng khá phức tạp và tốn kém.

Xơ vữa động mạch có chữa được không?

Khi đã xảy ra biến chứng, việc phục hồi lại như cũ là rất khó, hơn nữa chi phí cho các thiết bị y tế công nghệ cao được đưa vào cơ thể để giúp ổn định thành mạch, tránh hình thành các cục máu đông như đặt stent ở lòng động mạch lớn cũng rất tốn kém và chỉ mang tính chất cứu vãn.

Điều trị nội khoa giúp ổn định chỉ số Lipid máu, giảm các Cholesterol xấu là ưu tiên hàng đầu trong điều trị xơ vữa động mạch.

VI. Cách phòng ngừa xơ vữa động mạch

Cách phòng ngừa xơ vữa động mạch.

– Chống tăng mỡ máu là việc quan trọng nhất trong phòng ngừa xơ vữa động mạch.

– Hạn chế ăn những thức ăn nhiều dầu mỡ, đặc biệt là từ mỡ động vật. Lựa chọn những dầu từ thực vật không chứa Cholesterol.

– Tập luyện thể dục thường xuyên để tránh nguy cơ dư thừa mỡ trong cơ thể.

– Kiểm soát huyết áp ở mức độ an toàn, tránh để bị những cơn tăng huyết áp cấp hay mạn tính.

– Phát hiện sớm những dấu hiệu ban đầu của bệnh để kịp thời chữa trị.

– Thường xuyên kiểm tra các chỉ số Lipid máu nếu mình thuộc đối tượng dễ có nguy cơ mắc xơ vữa động mạch.

Như vậy, xơ vữa động mạch không phải là một bệnh lý có thể xem nhẹ. Việc điều trị bệnh ở giai đoạn nặng vừa là thách thức với nền y học hiện nay cũng vừa là gánh nặng đối với kinh tế của người bị. Là bệnh có nguy cơ biến chứng tử vong cao. Do vậy việc phòng ngừa bệnh là điều tối cần thiết với bất cứ ai. Hãy có cách nhìn đúng đắn về bệnh và xây dựng một lối sống lành mạnh khi còn có thể.