Vai trò của Vitamin E với chức năng HDL ở bệnh nhân tiểu đường mang kiểu gen Haptoglobin

Nguy cơ tim mạch ở bệnh nhân tiểu đường

Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ, bệnh nhân tiểu đường có nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch cao gấp 1,7 lần so với người không mắc tiểu đường. Tại Anh, báo cáo của Diabetes UK cho thấy gần 29% số ca tử vong do bệnh tim mạch năm 2022 xảy ra ở người mắc tiểu đường. Nguyên nhân chủ yếu là stress oxy hóa và viêm mạn tính do đường huyết tăng cao kéo dài, gây tổn thương các tế bào nội mạc, rối loạn chức năng mạch máu và thúc đẩy xơ vữa thành mạch.

Cholesterol và vai trò của HDL

Bản chất của cholesterol là một chất béo không tan trong máu, vì vậy nó cần liên kết với các phân tử protein để có thể lưu thông trong máu. Sự kết hợp này tạo ra các hạt lipoprotein, bao gồm hai loại chính là LDL (lipoprotein mật độ thấp) và HDL (lipoprotein mật độ cao). Trong đó, HDL thường được gọi là “cholesterol tốt” vì có khả năng thu gom cholesterol dư thừa từ mô ngoại vi và đưa trở lại gan để xử lý, từ đó giúp làm giảm nguy cơ tích tụ cholesterol trong thành mạch. Ngoài ra, HDL còn có vai trò chống viêm và bảo vệ thành mạch khỏi tổn thương do stress oxy hóa. Tuy nhiên, chất lượng HDL ở bệnh nhân tiểu đường bị suy giảm khi apolipoprotein AI (ApoA1) vốn là thành phần protein chính của HDL bị oxy hóa. Điều này làm cho HDL mất đi chức năng thu hồi cholesterol và chống viêm cho dù nồng độ HDL huyết thanh vẫn bình thường.

Ảnh hưởng của yếu tố di truyền Haptoglobin lên HDL và Mối liên hệ giữa HDL và nguy cơ bệnh tim mạch

Ảnh hưởng của yếu tố di truyền Haptoglobin lên HDL

Chất lượng HDL ở bệnh nhân tiểu đường còn bị ảnh hưởng bởi yếu tố di truyền Haptoglobin (Hp). Hp là một protein phản ứng cấp, có vai trò trung hòa hemoglobin tự do tạo thành phức hợp Hp–Hb và được loại bỏ khỏi máu nhờ các thụ thể đặc hiệu trên đại thực bào, từ đó chống oxy hóa và chống viêm hiệu quả. Hp tồn tại dưới hai alen chính là Hp1 và Hp2, kết hợp tạo nên ba kiểu gen: Hp1-1, Hp2-1 và Hp2-2. Trong đó khả năng chống oxy hóa và chống viêm của Hp1-1 cao nhất, còn Hp2-1 ở mức trung bình và Hp2-2 ở mức thấp nhất. Một phân tích tổng hợp cũng đã xác nhận rằng kiểu gen Hp2-2 có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao ở những bệnh nhân tiểu đường do chức năng chống oxy hóa của protein Hp2-2 bị suy yếu.

Mối liên hệ giữa HDL và nguy cơ bệnh tim mạch

Nghiên cứu đăng trên Circulation Research (Asleh et al., 2006) cho thấy khả năng vận chuyển cholesterol của HDL khác nhau rõ rệt giữa các kiểu gen Haptoglobin ở bệnh nhân tiểu đường. Ở người mang kiểu gen Hp2-2, HDL thường gắn thêm phức hợp Hp–Hb, làm giảm hiệu quả loại bỏ cholesterol. Sự tương tác này khiến HDL hoạt động kém hơn, làm tăng nguy cơ xơ vữa mạch.

Tác động của Vitamin E đến HDL và bệnh tim mạch

Việc sử dụng Vitamin E được ghi nhận có liên quan tích cực đến nồng độ HDL trong máu và có khả năng cải thiện chức năng HDL ở những bệnh nhân tiểu đường. Theo nghiên cứu của Asleh và cộng sự (2007), vitamin E giúp làm giảm sự tương tác bất lợi giữa Hp–Hb và HDL ở người mang kiểu gen Hp2-2, từ đó cải thiện chức năng vận chuyển cholesterol của HDL. Hơn nữa, các dữ liệu từ nghiên cứu lâm sàng và phân tích tổng hợp cũng khẳng định hiệu quả lâm sàng của vitamin E ở nhóm đối tượng này. Cụ thể, phân tích tổng hợp từ 5 nghiên cứu lâm sàng với tổng cộng 463 bệnh nhân tiểu đường, được công bố trên Frontiers in Cardiovascular Medicine (Miyamoto et al., 2024) cho thấy:

Vitamin E không làm thay đổi nồng độ HDL: Bốn thử nghiệm so sánh nhóm dùng vitamin E và giả dược ghi nhận vitamin E không làm tăng đáng kể mức HDL huyết thanh ở bất cứ kiểu gen nào (Hp1-1, Hp2-1 hay Hp2-2; p tất cả > 0,05).

Vitamin E tác động đến chức năng vận chuyển cholesterol: Ở nhóm Hp2-2, vitamin E làm tăng đáng kể khả năng đào thải cholesterol qua HDL (β = 0,79; p = 0,03) trong khi không có tác dụng ở Hp1-1 và Hp2-1.

Vitamin E giúp giảm phục hồi chức năng chống oxy hóa của HDL: Ba thử nghiệm đánh giá peroxide lipid liên quan đến HDL cho thấy vitamin E giảm gần 50% peroxide lipid trong HDL của nhóm Hp2-2 (p = 0,003 và p = 0,01) nhưng không ảnh hưởng đáng kể ở Hp2-1 (p = 0,95) và chỉ gây tăng nhẹ peroxide ở Hp1-1 (p = 0,05).

Những kết quả này cho thấy Vitamin E không chỉ dừng lại ở vai trò chống oxy hóa chung mà còn có tác dụng tích cực và đáng kể lên chức năng HDL ở những bệnh nhân tiểu đường mang kiểu gen Hp2-2 vốn có hệ thống bảo vệ nội sinh kém hiệu quả hơn. Việc bổ sung Vitamin E giúp phục hồi khả năng đào thải cholesterol và giảm peroxy hóa lipid gắn với HDL, từ đó góp phần giảm nguy cơ xơ vữa và các biến cố tim mạch.

Để có hiệu quả tốt nhất, ngoài việc bổ sung Vitamin E tự nhiên từ các loại hạt, dầu thực vật, rau như: hạnh nhân, dầu hạt cải, dầu hướng dương, bông cải xanh, rau chân vịt …, bệnh nhân có thể cân nhắc sử dụng viên uống bổ sung như WellVita E 400IU để đảm bảo liều lượng ổn định. WellVita E 400IU do Dược phẩm E&S Việt Nam nghiên cứu và phát triển với thành phần vitamin E chiết xuất từ đậu nành nhập khẩu Mỹ, thiết kế tinh chất dạng d-alpha-tocopherol dễ hấp thu với liều lượng chuẩn 400IU ( tương đương 450mg) phù hợp để sử dụng mỗi ngày.

Tài liệu tham khảo

Nguồn: “Impact of Vitamin E Supplementation on High-Density Lipoprotein in Patients With Haptoglobin Genotype–Stratified Diabetes: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials”, Pan-pan Zheng và cộng sự, Tạp chí Journal of Diabetes Research.