MẪU ĐƠN BÌ (Vỏ rễ)

MẪU ĐƠN BÌ (Vỏ rễ)
Cortex Radicis Paeoniae suffruticosae

Vỏ rễ phơi khô của cây Mẫu đơn  (Paeonia suffruticosa  Andr.), họ Mẫu đơn (Paeoniaceae).

Mô tả

Mẫu đơn bì hình ống hoặc nửa hình ống, có khe nứt dọc,  hai mép thường cuộn cong vào trong hoặc mở ra, dài 5 cm  đến 20 cm, đường kính 0,5 cm đến 1,2 cm, dày 0,1 cm đến  0,4 cm. Mặt ngoài màu nâu hay vàng nâu, có nhiều lỗ bì  nằm ngang và vết sẹo rễ nhỏ, nơi tróc vỏ bẩn, có màu phấn  hồng. Mặt trong của vỏ màu vàng tro hoặc nâu nhạt, có  vân dọc nhỏ, rõ, thường có nhiều tinh thể nhỏ sáng. Chất  cứng giòn, dễ bẻ gẫy. Mặt gãy gần phẳng, có tinh bột, màu  phớt hồng. Vị hơi đắng và se. Mùi thơm đặc biệt.

Bột

Màu nâu đỏ nhạt, hạt tinh bột rất nhiều, hạt đơn loại hình  tròn hoặc hình đa giác, đường kính 3 µm đến 16 µm, rốn  có dạng điểm hoặc vạch hoặc hình chữ V, hạt kép 2 đến  6. Những bó tinh thể calci oxalat có đường kính 9 µm đến  45 µm, đôi khi các tế bào chứa các tinh thể này lại đứng  liền nhau, xếp thành các cụm bó tinh thể, có khi một tế bào  lại chứa nhiều bó calci oxalat. Tế bào bần hình chữ nhật,  thành hơi dày màu đỏ nhạt.

Định tính

A.Lắc 0,15 g bột dược liệu với 25 ml ethanol (TT) trong vài phút rồi lọc. Pha loãng 1 ml dịch lọc với ethanol (TT) thành 25 ml dung dịch. Đo quang phổ hấp thụ (Phụ lục  4.1), dung dịch thu được phải có cực đại hấp thụ ở bước  sóng 274 nm ± 1 nm.
B. Lắc 0,5 g bột dược liệu với 5 ml ether ethylic (TT) trong  10 min, lọc; bốc hơi dịch lọc trên cách thủy đến khô, hòa  cắn trong 3 ml ethanol (TT), thêm 1 giọt dung dịch sắt (III)  clorid 5 % (TT), xuất hiện màu tía đỏ.
C. Phương pháp sắc ký lớp mỏng (Phụ lục 5.4).
Bản mỏng: Silica gel G.
Dung môi khai triển: Cyclohexan – ethyl acetat (3 : 1).
Dung dịch thử. Lấy 1 g bột dược liệu, thêm 10 ml  ether  ethylic (TT), lắc kỹ, để vền 10 min, lọc, Bốc hơi dịch lọc  trên cách thủy đến khô, thêm 2 ml aceton (TT) để hòa tan  cắn, được dung dịch thử.
Dung dịch chất đối chiếu: Hòa tan paeonol chuẩn trong  aceton (TT) để được dung dịch có nồng độ 5 mg/ml.
Dung dịch dược liệu đối chiếu: Nếu không có paeonol, lấy  1 g bột Mẫu đơn bì (mẫu chuẩn), chiết như mô tả ở phần  Dung dịch thử.
Cách tiến hành: Chấm riêng biệt lên bản mỏng 10 µl mỗi  dung dịch trên. Sau khi triển khai sắc ký, lấy bản mỏng ra,  để khô trong không khí, rồi phun dung dịch sắt (III) clorid  5 % trong ethanol (TT). Quan sát dưới ánh sáng thường.  Trên sắc ký đồcủa dung dịch thử phải có vết cùng màu sắc  và giá trị Rf với vết trên sắc ký đồ của dung dịch chất đối  chiếu. Hoặc có các vết cùng màu sắc và giá tri Rf với các  vết trên sắc ký đồ của dung dịch dược liệu đối chiếu.

Độ ẩm

Không quá 13,0 % (Phụ lục 12.13).

Tạp chất (Phụ lục 12.11)

Tỉ lệ gỗ lẫn: Không quá 5,0 %.
Tạp chất khác: Không quá 1,0 %.

Tro toàn phần

Không quá 5,0 % (Phụ lục 9.8),

Định lượng

Cân chính xác khoảng 0,2 g bột dược liệu (qua rây số 355)  cho vào trong bình cầu, cất kéo hơi nước cho đến khi dịch  cất ra được khoảng 450 ml, thêm nước vừa đủ 500 ml, lắc  đều. Đo độ hấp thụ của dung dịch thu được (Phụ lục 4.1)  ở bước sóng 274 nm. Tính hàm lượng paeonol trong dược  liệu theo A (1 %, 1 cm). Lấy 862 là giá trị A (1 %, 1 cm)  của paeonol ở bước sóng 274 nm.
Dược liệu phải chứa paeonol (C9H10O3) không dưới 1,2 %  tính theo dược liệu khô kiệt.

Chế biến

Thu hoạch vào mùa thu, Đào lấy rễ, loại bỏ rễ nhỏ và đất,  bóc lấy vỏ rễ, phơi khô.

Bào chế

Rửa sạch nhanh vỏ rễ, ủ mềm, thái đoạn, phơi khô.

Bảo quản

Trong bao bì kín, để nơi khô, mát.

Tính vị, quy kinh

Khổ, tân, vi hàn. Vào các kinh tâm, can, thận.

Công năng, chủ trị

Thanh nhiệt lượng huyết, hoạt huyết hỏa ứ. Chủ trị: Phát  ban, khái huyết, nục huyết, sốt hư lao, cốt chưng, vô kinh,  bế kinh, nhọt độc sưng đau, sang chấn.

Cách dùng, liều lượng

Ngày dùng từ 6 g đến 12 g, dạng thuốc sắc hay hoàn tán,  thường phối hợp với các vị thuốc khác.

Kiêng kỵ

Không dùng cho người tỳ vị hư hàn, ỉa chảy, kinh nguyệt  ra nhiều, phụ nữ có thai.