NGŨ GIA BÌ CHÂN CHIM (Vỏ thân, vỏ cành)

NGŨ GIA BÌ CHÂN CHIM (Vỏ thân,vỏ cành)
Cortex Schefflerae heptaphyllae

Vỏ thân và vỏ cành đã phơi hay sấy khô của cây Ngũ gia bì  chân chim  [Schefflera heptaphyla (L.) Frodin], họ Nhân  sâm (Araliaceac).

Mô tả

Mảnh vỏ hơi cong kiểu hình máng, dài 20 cm đến 50 cm,  rộng 3 cm đến 10 cm, dày khoảng 0,3 cm đến 1 cm. Dược  liệu đã được cạo lớp bần, có màu nâu nhạt, lốm đốm vết  xám trắng nhạt. Mặt cắt ngang gồm lớp ngoài lổn nhổn  như có sạn, lớp trong có sợi xốp và dễ tách dọc. vỏ nhẹ và  giòn. Mùi thơm nhẹ, vị hơi đắng.

Vi phẫu

Lớp bần còn sốt lại gồm khoảng 10 hàng tế bào hình chữ  nhật nằm ngang, thành hơi dày, xếp chồng lên nhau thành  dãy xuyên tâm đều đặn. Tầng sinh bần-lục bì gồm một lớp tế bào hình chữ nhật  nằm ngang, xếp đều đặn. Tế bào mô cứng thành rất dày,  hình chữ nhật hay hình nhiều cạnh, nằm ngang, khoang  hẹp, xếp thành vòng liên tục sát tầng sinh bần-lục bì. Mô mềm vỏ gồm các tế bào thành mỏng, hẹp và kéo dài  theo hướng tiếp tuyến, trong mô mềm vỏ cỏ các ống tiết rải  rác. Vòng libe cấp 2 dày chiếm 2/3 chiều dày vỏ thân, tế  bào libe thành mỏng. Sợi libe xếp thành đám, xen kẽ thành  nhiều tầng trong libe. Tế bào sợi tròn thành dày, Cạnh đám  sợi có tinh thể calci oxalat, tia tủy hẹp gồm 3 dãy tế bào đi  xuyên qua vùng libe cấp 2, theo hướng xuyên tâm.

Bột

Nhiều tế bào mô cứng hình chữ nhật hoặc hình nhiều cạnh  màu vàng nhạt, thành rất dày, có ống trao đổi rõ, đứng  riêng lẻ hay tụ họp thành từng đám. Sợi thành dày, có ống  trao đổi rõ. Mảnh bẩn gồm tế bào chữ nhật, xếp đều đặn,  thành dày. Mảnh mô mềm gồm các tế bào hình nhiều cạnh,  thành mỏng. Tinh thể calci oxalat hình chữ nhật, hình lập  phương, rộng khoảng 40 µm. Hạt tinh bột nhỏ, đường kính  4 µm, đôi khi tới 16 µm.

Định tính

Vỏ thân và vỏ cành đã phơi hay sấy khô của cây Ngũ gia bì  chân chim  [Schefflera heptaphyla (L.) Frodin], họ Nhân  sâm (Araliaceac).Lấy 5 g bột được liệu cho vào bình nón, thêm 20 ml ethanol 96 % (TT), đun sôi, lắc, để nguội rồi lọc. Lấy 1 ml dịch lọc, cho vào ống nghiệm, thêm 5 giọt anhydrid  acetic (TT),  thêm từ từ theo thành ống nghiệm 0,5 ml acid  sulfuric (TT). Lớp phân cách giữa hai dung dịch có vòng  màu đỏ nâu.
B. Phương pháp sắc ký lớp mỏng (Phụ lục 5.4),
Bản mỏng: Silica gel G.
Hệ dung môi khai triển: Cloroform – methanol – nước  (65 : 35 : 10), lắc đều, lấy lớp dưới.
Dung dịch thử: Lấy khoảng 2 g dược liệu đã được xay nhỏ,  thêm 25 ml hỗn hợp methanol và nước (tỷ lệ 4 : 1), đun sôi  hồi lưu trên cách thủy trong 30 min, lọc, cô dịch lọc trên  cách thủy đến cắn khô. Hòa cắn trong 2 ml methanol (TT)  làm dung dịch thử.
Dung dịch đối chiếu: Lấy 2 g Ngũ gia bì chân chim (mẫu  chuẩn), tiến hành chiết như mô tả ở phần Dung dịch thử.
Cách tiến hành: Chấm riêng biệt lên bản mỏng 10 µl mỗi  dung dịch trên. Sau khi triển khai sắc ký, lấy bản mỏng  ra để khô ngoài không khí, phun  dung dịch vanilin 1%  trong acid phosphoric 50% (TT). sấy bản mỏng ở 120 ° C trong 5 min. Quan sát dưới ảnh sáng thường. Trên sắc ký  đồ của dung dịch thử phải có các vết cùng màu sắc và giá  tri Rf với các vết trên sắc ký đồ của dung dịch đối chiếu.

Độ ẩm

Không quá 12,0 % (Phụ lục 12.13).

Tro toàn phần

Không quá 4,5 % (Phụ lục 9.8).

Tạp chất

Không quá 1,0 % (Phụ lục 12.11).

Chế biến

Vỏ thân, vỏ cành thu hái quanh năm, chủ yếu vào mùa  xuân và mùa thu; lúc trời khô ráo, bóc lấy vỏ cây theo kích  thước quy định, rửa sạch, bỏ lỗi, cạo bỏ lớp bần ờ ngoài,  phơi trong bóng râm, ủ với lá chuối 7 ngày (thình thỏang  đảo cho đều, để nổi mùi hương) rồi lấy ra phơi hoặc sấy  nhẹ (50 °C đến 60 °C) cho khô.

Bào chế

Vỏ rửa sạch, cắt thành từng đoạn ngắn, đồ mềm, thái  miếng phơi khô.

Bảo quản

Để nơi khô mát, tránh mốc mọt.

Tính vị, quy kinh

Khổ, sáp, lượng. Vào các kinh can, thận.

Công năng, chủ trị

Khu phong, trừ thấp, mạnh gân cốt. Chủ trị: Đau lưng, đau  xương cốt do hàn thấp, gân xương co rút, sưng đau, hoặc  sưng đau do sang chấn.

Cách dùng, liều lượng

Ngày dùng từ 10 g đến 20 g vỏ khô, dạng thuốc sắc hoặc  rượu thuốc.